Links verloochent haar eigen verleden

Vandaag in het Brabants Dagblad

22 augustus

Links verloochent haar eigen verleden

Een steeds terugkerende vraag in het publieke debat is of burgerlijke ongehoorzaamheid in sommige gevallen toelaatbaar kan zijn. Het democratisch bestel zoals we dat vandaag de dag in Nederland kennen, gaat er vanuit dat alle politieke strijd binnen de grenzen van het parlement kan en moet worden beslecht. Wie het ergens niet mee eens is, moet zijn weg weten te vinden in Den Haag. De zaak Wijnand Duyvendak werd door fractievoorzitter Femke Halsema op deze wijze afgesloten. Duyvendak had zich in zijn jongere jaren ingespannen voor een politieke zaak die hij op buitenparlementaire wijze had uitgevoerd. Diefstal bij het ministerie is en blijft onwettig en strafbaar. Moedig dat Halsema deze consequentie tot in haar eigen partij weet door te voeren. Als deze burgerlijke ongehoorzaamheid illegaal is, dan is hij dat altijd en in alle omstandigheden. Ex-minister Rita Verdonk kan trots zijn op dit hedendaagse Nederlandse oordeel, ook al komt het van links.
Maar verloochent Femke Halsema daarmee niet datgene wat ooit het kloppende hart van links was? Namelijk actie voeren in het belang van een betere maatschappij? Actie die wellicht gericht is tegen een witte boordenhypocrisie van de overheid? Ik kan het sterker uitdrukken: zonder subversie en burgerlijke ongehoorzaamheid was politiek links nooit geboren en gegroeid. In plaats van mensen als Duyvendak te verontschuldigen voor hun daden en ze als veteranen te huldigen, sluit zij ze buiten alsof het gewone criminelen waren. Op de vraag naar de morele en niet de juridische legitimiteit van buitenparlementaire acties heeft links altijd geantwoord dat deze acties er zijn in het belang van een maatschappij die werkelijk aan zichzelf werkt. Maar nee, Duyvendak en zijn collega’s in de tweede kamer met een soortgelijk verleden dat ze angstvallig stilhouden, waren geen gewone criminelen of rellenschoppers: hun acties werden niet uit eigenbelang gepleegd.
Goed, men zal zeggen dat dit een retoriek is die hoort bij dezelfde tijd als de acties. Vreselijk achterhaald. Misschien was het toen nog te verdedigen, tegenwoordig weten we wel beter. Zie wat er van de Rote Armee terechtkwam! De acties van toen moeten vanuit een hedendaags standpunt veroordeeld worden. Maar moeten wij de verzetsmensen die in de tweede wereldoorlog bommen onder bruggen plaatsten om zich tegen de vijand te weren nu veroordelen omdat zulke acties heden ten dage uit den boze zijn? Moeten we de spoorwegstakers van 1944 ter verantwoording roepen omdat zij ‘de reizigers’ dupeerden? Waarom legt Halsema haar achterban niet uit dat burgerlijke ongehoorzaamheid nu eenmaal een wezenlijk deel uitmaakt van de geschiedenis van politiek links, ook al steunt Groenlinks vandaag dergelijke acties niet meer?
Halsema’s zelfverloochening is geheel in de lijn van die van Ina Brouwer destijds, die haar sporen had verdiend in de Communistische Partij Nederland en na de val van de Sovjetunie plotsklaps verklaarde nooit communist te zijn geweest. Brouwers uitspraak bleek achteraf het startschot te zijn voor de crisis waar de linkse beweging in terechtkwam en waar ze, getuige het oordeel van Halsema, nog steeds niet uit is. Links weet zich niet tot haar eigen geschiedenis te verhouden, en dat is buitengewoon kwalijk. Links doet alsof haar neus bloed en alsof de actievoerders van weleer over de rand gevallen zonderlingen waren. De voorvaderen van links waren strijders, zoals Domela Nieuwenhuis, die een half jaar gevangen zat wegens majesteitsschennis of Daniel Cohn-Bendit, tegenwoordig europarlementariër voor de Groenen, die de organisator was van de protesten die in mei ’68 vanuit Parijs de wereld overwaaiden. En het is waar, er waren zieke geesten zoals Stalin, Mao of Andreas Baader en links deed er lang over om door te hebben dat er iets gruwelijk misging. Wat links nog steeds doet is haar geschiedenis ontkennen, in plaats van zich ertoe weten te verhouden.
Het hoort bij links dat ze haar handen uit haar mouwen steekt met het gevaar vuile handen te maken, zoals Jean-Paul Sartre dat ooit treffend beschreef. Het hoort bij de linkse politiek dat het niet alleen gaat om meningen maar om wat Marx praxis noemde: de handeling, actie. Links onderscheidde zich van de andersgezinden, door te erkennen dat er zoiets bestaat als een legitieme actie, die illegaal kan zijn maar moreel juist, omdat ze in het belang was van allen. Wie het vandaag in China wil opnemen voor de mensenrechten zal zijn toevlucht moeten nemen tot illegale, strafbare acties, die humanitair beschouwd slechts lovenswaardig en moedig zijn.
De vraag die je zou moeten stellen bij de actie van Duyvendak is: welk doel had deze actie? Wilde hij zichzelf verrijken of eens lekker wat keet trappen? De reactie van de media loog er destijds in elk geval niet om: bijna alle kranten publiceerden zonder scrupules de informatie die Duyvendak had verworven, informatie die de regering geheim hield en via herhaaldelijke parlementaire debatten niet vrij gaf. Links, schaam u.

Ruud Welten is als filosoof verbonden aan de Faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit van Tilburg en aan Academia Vitae te Deventer.

20 augustus in Trouw

Dat GroenLinks afstand neemt van illegale acties in de jaren ’80, is hypocriet, vindt filosoof Ruud Welten:
„Voor de linkse beweging is geweld als strijdmiddel voor rechtvaardigheid altijd wezenlijk geweest.”

Zeventig procent van de Nederlanders vindt het terecht dat Wijnand Duyvendak zijn Kamerlidmaatschap heeft opgezegd. Ook de helft van de GroenLinks-stemmers deelt die mening. En fractievoorzitter Femke Halsema liet zich hard uit over buitenparlementaire acties: „Acties die de democratie ondermijnen, zullen nooit door GroenLinks worden gesteund of geaccepteerd. Mensen die het daarmee oneens zijn, horen bij een partij die een ander standpunt heeft.” Ze was het ’ten principale oneens met inbraken’.

’Hypocriet’, noemt de filosoof Ruud Welten de reacties op de acties van Duyvendak. Welten, universitair docent aan de faculteit geesteswetenschappen in Tilburg en aan Academia Vitae te Deventer, publiceerde in 2006 het boek ’Zinvol geweld’, waarin hij de visies van Maurice Merleau-Ponty, Albert Camus en Jean-Paul Sartre uiteenzette, die ons zouden moeten helpen terreur en terrorisme in onze tijd beter te begrijpen.

Welten: „Het is altijd wezenlijk aan de linkse beweging geweest dat ze geweld erkent als een middel in de strijd voor rechtvaardigheid. En dat ging niet om een paar vrijblijvende meningen.”

„De ultralinkse filosoof Sartre bijvoorbeeld verdedigde de terreur die werd gebruikt om Algerije van Frankrijk los te rukken. Later stond hij achter terroristische daden die in de jaren zeventig vanuit ultralinkse hoek werden gepleegd. Geweld speelde een duidelijke rol. De Algerijnen ageerden tegen de gewelddadige onderdrukking door Frankrijk en de Palestijnen hadden slechts terrorisme als wapen tegen wereldmachten die geen politiek met ze wilden voeren.”

„Actievoerders als Duyvendak”, vervolgt Welten, „mochten dan misschien naïef zijn in hun overtuiging, maar ze stonden voor rechtvaardigheid en voor een betere wereld. Ze waren bereid hun handen uit de mouwen te steken met alle risico’s van dien. Iedereen met een links hart keek daar toen tegenop. Voor Sartre zou Duyvendak een held zijn, een veteraan.”

Toch veroordeelt Halsema buitenparlementaire acties nu hard.

„Ja. Links weet zich kennelijk nog steeds niet tot haar verleden te verhouden.”

In zijn boek laat Welten zelfs zien dat de gehele linkse beweging uit harde acties is geboren. Zo schrijft hij: „Het verschil tussen ’links’ en ’rechts’ is ontstaan aan de vooravond van de Franse revolutie, toen de koningsgezinde regenten tijdens vergaderingen met de koning van oudsher rechts van hun vorst zaten. Om de stemmen die tegen de monarchie klonken letterlijk en figuurlijk een plaats te geven, werd daarvoor een ruimte aan de linkerzijde van de koning gereserveerd. De linkerzijde kon daar haar protest legaal kenbaar maken. Wat aanvankelijk bedoeld was als de incorporatie van de tegenstemmen, leidde tot de val van de monarchie. Links maakte zich met geweld los van de oude wereld, om een nieuwe te creëren.”

Het doel heiligt soms de middelen?

Welten: „Bij Duyvendak zou je als eerste de vraag moeten stellen: welk doel diende de inbraak bij het ministerie van economische zaken? Heeft het de oppositie destijds verder gebracht? Je zou kunnen zeggen van wel: alle media publiceerden destijds probleemloos de informatie die de actie had opgeleverd.”

„Mij valt vooral op hoe massaal de afkeuring nu is van deze actie. Wij zijn kennelijk niet meer in staat te begrijpen dat dergelijke acties bij een manier van politiek hoorden die eigen was aan links.”

„Of je nu kijkt naar de Franse Revolutie of naar ’Mei ’68’, geweld was altijd een mogelijkheid om tegen misstanden te protesteren. Denk aan Daniel Marc Cohn-Bendit, tegenwoordig fractievoorzitter van de Groenen in het Europees Parlement, maar destijds was hij als studentenleider de belangrijkste organisator van de Parijse studentenopstand van 1968. Hij is groot geworden als actievoerder, zat met Sartre en Andreas Baader aan één tafel. Moet hij zijn positie nu ook opgeven?”

U vindt van niet?

„Nee. De enorme protesten tegen kernwapens, wij kunnen ze ons nu niet meer voorstellen. Maar het zou kortzichtig zijn, en getuigen van gebrek aan historisch besef, om ze achteraf te veroordelen. Het is net zo onzinnig dergelijke subversieve, ontwrichtende acties te veroordelen. Zo communiceerden actievoerders destijds met de publieke en politieke opinie. Actie voeren is retorica.’’

Wel een hardhandige vorm van retorica.

„Subversie of rebellie is nooit zonder gevaar, maar rebellie heeft wel positieve kanten. Het is goed voor een maatschappij als er subversieve energie kolkt, als de politiek verantwoording moet afleggen voor de macht die ze claimt. De politiek kon niet om de actievoerders heen, in ’68 niet, bij de krakersrellen begin jaren tachtig niet en bij de inbraak in het ministerie van economische zaken ook niet. Dat wij een naïeve, goed te verdedigen jeugdzonde zo sterk veroordelen, is een vorm van zelfverloochening en zegt meer over onze conservatieve tijdgeest dan over Wijnand Duyvendak.”

(Peter Henk Steenhuis)


Ruud Welten: Zinvol geweld. Sartre, Camus en Merleau-Ponty over terreur en terrorisme. Uitgeverij Klement, Kampen, 2006, ISBN 9077070923. Het boek verschijnt binnenkort ook in Frankrijk.