HOVO 2007: Schopenhauer of de mythe van de vrije keuze




Zojuist de aanbiedingstekst aangeleverd voor de HOVO-cursus in Rotterdam, januari 2007. Wie durft?


De mens is een kiezend wezen. Niet alleen maken we elke dag talloze kleine bewuste en onbewuste keuzes, we trachten ons leven in te richten door middel van keuzes. Maar tot hoever gaat deze vrijheid van keuze? Hebben we ons eigen bestaan gekozen? Hoe is de keuze op existentieel niveau te begrijpen? Talloze filosofen hebben de mens beschreven als een wezen met een vrije wil, verantwoordelijk voor zijn eigen keuzes. Ongetwijfeld is de Kant de vader van deze filosofen die zich niet zelden door een sterk ethische agenda laten leiden. Maar Arthur Schopenhauer was uitermate pessimistisch over de mogelijkheden van de mens om zijn eigen keuzes te maken. Zijn visie op de vrije wil is ongeëvenaard in het westerse denken. Hij veegt de vloer aan met Kant, maar tegelijkertijd heeft geen enkel ander filosoof hem zo sterk beïnvloed. In het college staat Schopenhauer centraal en zijn kritiek op Kant vanuit de vraag naar reikwijdte van de menselijke keuzevrijheid. Elke week wordt de problematiek besproken aan de hand van een te lezen tekstgedeelte uit Schopenhauers magistrale hoofdwerk Die Welt als Wille und Vorstellung. U kunt zelf bepalen of u de tekst in het Duits leest of in de Nederlandse vertaling.

Dit vond ik bij Schopenhauer....

"Wie zeer veel en bijna de ganse dag leest, verliest geleidelijk het vermogen om zelf te denken, evenals iemand, die altijd rijdt, tenslotte het lopen verleert. Dit nu is het geval met zeer veel geleerden: zij hebben zich dom gelezen."
Arthur Schopenhauer

(Het is natuurlijk al paradoxaal om een ander daarvoor te citeren...)

Marx als filosoof van het Leven

Citaat uit Karl Marx, Friedrich Engels, Deutsche Ideologie, Werke, Band III, Berlijn: Dietz, 1990, p. 26.

"Geheel in tegenstelling tot de Duitse filosofie, die vanuit de hemel op de aarde neerdaalt, wordt hier van de aarde naar de hemel opgestegen. Dat wil zeggen, wij gaan niet uit van wat de mensen beweren, zich inbeelden, zich voorstellen, evenmin van de beweerde, gedachte, ingebeelde of voorgestelde mens, om vandaar uit bij de mensen van vlees en bloed uit te komen. Wij gaan uit van de werkelijke, werkzame mensen, en vanuit hun werkelijke levensproces wordt ook het ontstaan van de ideologische reflexen en echo’s van dit levensproces beschreven. Ook de schaduwbeelden in het brein van de mens zijn noodzakelijke sublimaten van hun materieel, empirisch constateerbaar en aan materiele voorwaarden gebonden levensproces. Daarmee behouden moraal, godsdienst, metafysica en alle overige ideologie en de daaraan beantwoordende bewustzijnsvormen niet langer de schijn van zelfstandigheid. Zij hebben geen geschiedenis, zij hebben geen ontwikkeling, maar de mensen die hun materiële productie en hun materieel verkeer ontwikkelen, veranderen mét hun werkelijkheid ook hun denken en de producten van hun denken. Niet het bewustzijn bepaalt het leven, maar het leven bepaalt het bewustzijn. Bij de eerste beschouwingswijze gaat men van het bewustzijn als het levende individu uit, bij de tweede — die in overeenstemming met het werkelijke leven is — gaat men van de werkelijke, levende individuen zelf uit en wordt het bewustzijn slechts als hun bewustzijn beschouwd."

De eerste reactie op een citaat van Marx, ongeacht de inhoud ervan, zal er misschien een zijn van argwaan, wantrouwen, misschien van hoongelag. Marx citeren in 2005? Heeft de geschiedenis na de val van het communisme niet bewezen dat we ons met een dergelijke filosofie niet moeten inlaten? Maar ik zou dit risico graag willen nemen en willen uitdagen tot een tegenovergestelde visie: weinig dode filosofen zijn zo actueel als Karl Marx. Een klein pleidooi om Marx te herlezen, of beter, om hem werkelijk te lezen. De vraag is: waar is de levende mens in de cultuur vandaag; in de wetenschap en filosofie? Het citaat van Marx is een oproep tot een levende filosofie, een filosofie van het leven, een filosofie die in het leven zelf geboren wordt. Dat is geen filosofie van intellectuele concepten die over en weer met elkaar in discussie treden. Marx wil afrekenen met de ‘Duitse filosofie’ van zijn tijd, de filosofie die zich baseert op de eigen logica en die geen enkele band meer heeft met de levende mens. De levende mens is niet slechts een construct van wetenschap, van filosofie, psychologie of sociologie. De levende mens is een mens die arbeidt, dat wil zeggen, zweet en zwoegt, zich ergens voor inspant, die lichaam is en ook denkt. Maar het leven als ervaring, niet als concept, gaat vooraf aan het denken en deze bescheidenheid mist elke intellectuele beschouwing die zichzelf verabsoluteert. Zichzelf verabsoluteren, zich specialiseren tot in het kleinste detail, zich geheel en al losweken van het leven als levende ervaring: is dat niet precies wat de wetenschap, de filosofie incluis alleen maar nog meer hebben gedaan dan een eeuw geleden?

From Marx to Christianity, and back

In Bijdragen verschijnt deze maand "From Marx to Christianity, and back. Michel Henry’s philosophy of reality", de tekst van een voordracht die ik hield op de conferentie ‘Transcendence and Phenomenology’ van het Centre for Theology and Philosophy, in Nottingham. Volgend jaar komt er een Franse vertaling van deze tekst uit.

Summary:

In the 1920s, the French phenomenologist philosopher Michel Henry (1922-2002) gets interested in Christianity--but does not join the theological debate. Inspired by Marx—who is usually considered an atheist thinker--Henry develops a radical phenomenology of immanent self-affection. In this paper, I want to explore Henry’s writings on Marx to find out how Henry understands and constructs relations between Marx’ philosophy of reality on the one hand, and Christianity on the other.

Sartre drieluik in Vlaams Marxistisch Tijdschrift

Zojuist verschenen : ‘Sartre over links. Een drieluik. Deel 3: Sartres houding ten opzichte van het terrorisme’, in het Vlaams Marxistisch Tijdschrift, 39(2005)4, p. 22-28. De andere twee artikelen verschenen vorig jaar: ‘Sartre over links. Een drieluik. Deel 1: Het probleem van een politieke filosofie’, Vlaams Marxistisch Tijdschrift, 39(2005)2, p. 45-49.
‘Sartre over links. Een drieluik. Deel 2: De geest van Stalin’, Vlaams Marxistisch Tijdschrift, 39(2005)3, p. 56-62.

Filosofisch Cafe Zwolle

Lezing gegeven in het filosofisch cafe in Zwolle over Sartre en het terrorisme. In elk geval eer aan Sartre: een filosofisch debat in het cafe.
Wat me steeds opvalt, is dat zoveel mensen, getuige de reacties uit het publiek, het met Sartre eens zijn wanneer ik vertel over zijn opvattingen over terrorisme, die toch nogal afwijken van de algemene opinie op terrorisme vandaag. 'Terroristen worden door onze eigen cultuur door wanhoopsdaden gedreven', etc. Waarom hoor ik zulke reacties zo weinig in de discussies in de media over terrorisme?
De bijeenkomst was goed bezocht. Een man uit het publiek vertelde dat hij aanwezig was geweest bij de aanslagen op de Olympische Spelen te Munchen (waar Sartre immers op reageerde en het opnam voor de Palestijnen).

College op MP3/ podcast


Welkom op mijn vernieuwde site, die nu een blog is. Binnenkort op deze blog ook lezingen en colleges als podcasts/ mp3's. Wordt aan gewerkt!
Nieuws, aankondigingen van lezingen etc., staan voortaan op deze blog.